Chan i Ghàidhlig cànan na dachaigh tuilleadh

Chaidh Barail agus Comas Cànain fhoillseachadh, aithisg rannsachaidh a chuir Bòrd na Gàidhlig air dòigh. Tha i air a roinn ann an trì earrannan, agus dhiubh sin se an rannsachadh a rinneadh mu chleachdadh na Gàidhlig ann an Siabost, Leòdhas, fo stiùir an Dr Gillian Rothaich, as motha a chuireas iongnadh air neach.

Chaidh daoine còire Shiaboist a thaghadh air sgàth ’s gun robh Gàidhlig aig a’ chuid as motha sa chunntas-sluaigh mu dheireadh (2001), ’s a chionns gun do shaoileadh nach robh mòran in-imrich air gluasad a-steach. Cuideachd, bha am Bòrd agus Comann na Gàidhlig a’ ruith tè de na h-Iomairtean aca anns a’ bhaile.

Se rud dha fhèin a th’ anns an rannsachadh seo. “Bha e na iongnadh agus na thlachd do mhuinntir Shiaboist gun robh Bòrd na Gàidhlig aig na dorsan aca a’ faighneachd airson am beachdan”, tha na h-ùghdaran ag ràdh. Chaidh trì diofar cheisteachain agus agallamhan a chleachdadh; chaidh na ceisteachain a thoirt dhan a h-uile taigh, agus chaidh àireamh glè àrd dhiubh a lìonadh, a thilleadh ’s a mheas – 160 a-mach á 161 taigh son aon dhiubh.

Dè an dealbh a tha iad a’ tarraing? “Chan i a’ Ghàidhlig prìomh chànain na dachaigh tuilleadh airson daoine nas òige na 50 bliadhna dh’aois.” Oir a thaobh tuigse na Gàidhlig, fhuaradh a-mach nach eil ach aon phàiste ás gach triùir reusanta fileanta; a thaobh bruidhinn tha nas lugha na cairteal air am meas fileanta. Tha trì cairtealan de chlann Shiaboist fo aois 16 a’ bruidhinn Beurla a-mhàin (no mar as trice) ri am pàrantan, a rèir na fhuaradh de fhreagairtean air a’ chuspair seo, ged a tha foghlam meadhan-Gàidhlig air a bhith a’ dol ann an Siabost bho 1984.

A thaobh barail-cànain nan inbheach, cha do chuir ach 32 ás a’ cheud dhen luchd-freagairt an aghaidh na beachd: “Tha a’ Ghàidhlig a’ bàsachadh.”

Tha e “glè shoilleir bhon aithisg seo gu bheil gluasad cànain a’ tachairt ann an Siabost, bho fhileantachd sa Ghàidhlig agus sa Bheurla – dà-chànanas – gu fileantachd sa Bheurla a-mhàin am measg mòran dhen òigridh …Chan eil na pàtranan fileantachd agus cleachdaidh airson inbhich cho eu-coltach ris an fheadhainn airson cloinne, agus tha an luchd-rannsachaidh dhen bheachd, ged a tha mòran (gu seachd àraid inbhich) fileanta sa Ghàidhlig gu bheil gluasad cànain mòr a’ gabhail àite.” Dè ghabhas dèanamh? Tha na h-ùghdaran a’ moladh planadh cànain, air son agus gu seachd àraid leis na daoine, gus taic dhan Ghàidhlig – agus cothroman air a togail – a neartachadh. “Dh’fheumadh an t-amas agus dòighean-obrach a bhith air an deasbad leis a’ choimhearsnachd, anns gach suidheachadh.” Ach cuideachd: “Bu chòir na h-obraichean, na poileasaidhean, agus an taic airson Gàidhlig a bhith stèidhichte gu soilleir anns na coimhearsnachdan beaga seo … Bheireadh seo misneachd do dhaoine sa chànan agus bhiodh bharrachd creideis aig muinntir Shiaboist is àiteachan eile sna h-oidhirpean aig na buidhnean.”

Am faigh iad èisteachd bho na daoine a chuir an rannsachadh air dòigh? Thuirt ceannard a’ Bhùird, Iain Aonghas MacAoidh, gu bheil plana ga chur air dòigh mar-thà. “Bidh e air fhoillseachadh as t-earrach, a’ gabhail a-steach gnìomhan co-cheangailte ri Gàidhlig san dachaigh, taic do pharantan agus do bhuidhnean chloinne fo aois cóig, an Sgoil, agus tachartasan coimhearsnachd.”

Mur eil e ro fhada dhan latha.

Gheibhear an rannsachadh air fad aig www.gaidhlig.org.uk/Shawbost%20Research%202011.pdf